(Αποσπάσματα από το βιβλίο του ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Κ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ἰστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κέρκυρας ἀπὸ τῆς Συστάσεως Αὐτὴς καὶ Μέχρι τοῦ Νῦν. Έκδοση Χρωμοτυπολιθογραφείου Αδελ. Γ. Ασπιώτη: Κέρκυρα, 1920.)
«ΝΑΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΑΣΤΕΙΟΥ ΓΑΡΙΤΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΩΝ ΑΥΤΗΣ ΚΑΡΔΑΚΙΟΥ, ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΥ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΝ.
_____Τριάκοντα ἀναφέρονται έν τοῖς παλαιοτέροις καταλόγοις, ὧν δέκα δὲν σώζονται πλέον, οἱ εἴκοσι δὲ ὑφίστανται. Οἱ ἑξῆς:
_____1). Ναὸς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ.
_____Ὁ ναὸς τοῦ Σωτῆρος ἔκειτο ἐν τῷ ὁμωνύμῳ λόφῳ, καὶ Γρηγοροβοῦνι λεγομένῳ, ἐκεῖ ὅπου ἵδρυνται αἱ Φυλακαὶ καὶ τὸ Δ. Νοσοκομεῖον (Βλ. υποσ. 1). Κατεδαφισθεὶς δὲ ὑπὸ τῶν Ἄγγλων χάριν τῆς οἰκοδομῆς τῶν δημοσίων Φυλακῶν, συνηνώθη μετὰ τοῦ ἐν ἀρχῇ τῆς Γαρίτσης ἁγ. Νικολάου τῶν Ξένων, μετακομισθέντων πάντων τῶν ἐκείνου κινητῶν εἰς τοῦτον καὶ ἑνωθέντων τῶν κτημάτων ἀμφοτέρων τῶν ναῶν, ἔκτοτε δὲ ὁ κοινὸς ναὸς ὀνομάζεται «τοῦ Σωτῆρος καὶ τοῦ ἁγ. Νικολάου».
Ὁ τοῦ ἁγ. Νικολάου τῶν Ξένων εἶναι ναὸς τριακοσίων ἐτῶν περίπου· διότι ὑφίστατο κατὰ τὴν ἐν ἔτει 1716 πολιορκίαν τῆς Κερκύρας ὑπὸ τῶν Τούρκων. Ἔτι καὶ νῦν σώζεται ἡ εἰκὼν τοῦ Ἰ. Χριστοῦ τῆς Ὡραίας Πύλης, φέρουσα διαμπερῆ ὀπὴν προελθοῦσαν ἐκ Τουρκικοῦ πυροβόλου ὅπλου, ἡ σφαῖρα τοῦ ὁποίου διαπεράσασα τὴν Πύλην ἐνεσφηνώθη εἰς τὸ ἀπέναντι αὐτῆς κουβούκλιον τῆς ἁγ. Τραπέζης, ὡς καὶ νῦν ἐνδείκνυται. Ἐλέγετο ὁ ἅγ. Νικόλαος τῶν Ξένων, διότι ἐκεῖ συνέστησαν ἐνορίαν οἱ ἐκ τῆς ἀπέναντι τῆς Κερκύρας Ἠπείρου ἐρχόμενοι πρόσφυγες, καταδιωκόμενοι, καὶ μάλιστα Σουλιώται καὶ Πάργιοι ἐπὶ τουρκοκρατίας. Οἱ τοῖχοι τοῦ ναοῦ είχον καὶ εἰκόνας ἐφ’ ὑγροῦ (a fresco), ὡς δεικνύουσι μέρη τινῶν, ἀφ’ ὧν ἔπεσαν αἱ καλύπτουσαι αὐτοῦς ἄσβεστοι καὶ τὰ χώματα. Τίς οἶδε τίνος ἀξίας ἦσαν αὗται. Ἡ εἰκῶν τοῦ Παντοκράτορος καὶ ἄλλαι εἰσὶν ἔργα τοῦ γνωστοῦ ζωγράφου Γεώργ. Χρυσολωρᾶ (ἀρχαὶ τοῦ ΙΗ΄. αἰῶνος). Ἔχει δὲ ὁ ναὸς καὶ πολύτιμα ἄμφια ἀπὸ τριῶν αἰώνων περίπου, ἄριστα διατηρούμενα. Σήμερον ὁ ναὸς εἶναι εἰς παρακμήν. Ἐκ δε τῶν παλαιῶν εἰκόνων τοῦ ναοῦ, μία μόνη σώζεται, ἐκτὸς τῆς τῆς Ὡ. Πύλης.» (Βλ. υποσ. 2).
_____1). Ναὸς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ.
_____Ὁ ναὸς τοῦ Σωτῆρος ἔκειτο ἐν τῷ ὁμωνύμῳ λόφῳ, καὶ Γρηγοροβοῦνι λεγομένῳ, ἐκεῖ ὅπου ἵδρυνται αἱ Φυλακαὶ καὶ τὸ Δ. Νοσοκομεῖον (Βλ. υποσ. 1). Κατεδαφισθεὶς δὲ ὑπὸ τῶν Ἄγγλων χάριν τῆς οἰκοδομῆς τῶν δημοσίων Φυλακῶν, συνηνώθη μετὰ τοῦ ἐν ἀρχῇ τῆς Γαρίτσης ἁγ. Νικολάου τῶν Ξένων, μετακομισθέντων πάντων τῶν ἐκείνου κινητῶν εἰς τοῦτον καὶ ἑνωθέντων τῶν κτημάτων ἀμφοτέρων τῶν ναῶν, ἔκτοτε δὲ ὁ κοινὸς ναὸς ὀνομάζεται «τοῦ Σωτῆρος καὶ τοῦ ἁγ. Νικολάου».
Ὁ τοῦ ἁγ. Νικολάου τῶν Ξένων εἶναι ναὸς τριακοσίων ἐτῶν περίπου· διότι ὑφίστατο κατὰ τὴν ἐν ἔτει 1716 πολιορκίαν τῆς Κερκύρας ὑπὸ τῶν Τούρκων. Ἔτι καὶ νῦν σώζεται ἡ εἰκὼν τοῦ Ἰ. Χριστοῦ τῆς Ὡραίας Πύλης, φέρουσα διαμπερῆ ὀπὴν προελθοῦσαν ἐκ Τουρκικοῦ πυροβόλου ὅπλου, ἡ σφαῖρα τοῦ ὁποίου διαπεράσασα τὴν Πύλην ἐνεσφηνώθη εἰς τὸ ἀπέναντι αὐτῆς κουβούκλιον τῆς ἁγ. Τραπέζης, ὡς καὶ νῦν ἐνδείκνυται. Ἐλέγετο ὁ ἅγ. Νικόλαος τῶν Ξένων, διότι ἐκεῖ συνέστησαν ἐνορίαν οἱ ἐκ τῆς ἀπέναντι τῆς Κερκύρας Ἠπείρου ἐρχόμενοι πρόσφυγες, καταδιωκόμενοι, καὶ μάλιστα Σουλιώται καὶ Πάργιοι ἐπὶ τουρκοκρατίας. Οἱ τοῖχοι τοῦ ναοῦ είχον καὶ εἰκόνας ἐφ’ ὑγροῦ (a fresco), ὡς δεικνύουσι μέρη τινῶν, ἀφ’ ὧν ἔπεσαν αἱ καλύπτουσαι αὐτοῦς ἄσβεστοι καὶ τὰ χώματα. Τίς οἶδε τίνος ἀξίας ἦσαν αὗται. Ἡ εἰκῶν τοῦ Παντοκράτορος καὶ ἄλλαι εἰσὶν ἔργα τοῦ γνωστοῦ ζωγράφου Γεώργ. Χρυσολωρᾶ (ἀρχαὶ τοῦ ΙΗ΄. αἰῶνος). Ἔχει δὲ ὁ ναὸς καὶ πολύτιμα ἄμφια ἀπὸ τριῶν αἰώνων περίπου, ἄριστα διατηρούμενα. Σήμερον ὁ ναὸς εἶναι εἰς παρακμήν. Ἐκ δε τῶν παλαιῶν εἰκόνων τοῦ ναοῦ, μία μόνη σώζεται, ἐκτὸς τῆς τῆς Ὡ. Πύλης.» (Βλ. υποσ. 2)....
_____«9) Υ.Θ. τῶν Βλαχερνῶν. _____Ὁ πρῶτoς τῇ τἀξει σήμερον τῶν ναῶν τῆς Γαρίτσης· εἶναι ἵδρυμα ὄχι πολὺ παλαιὸν τῆς συνεργατικῆς Ἀδελφότητος τῶν ἀχθοφόρων, ἰδίως τῆς ξυλικῆς, ἔχων ἐνορίτας, ἀλλὰ πάντη ἀκτήμων. Κατὰ τὰ τελευταῖα ταῦτα ἔτη ἔχων ἀνάγκην ἐπισκευῶν, διὰ συνεισφορᾶς τῶν γαριτσιωτῶν ἀνεκαινίσθη σχεδὸν ἐξ ὁλοκλήρου δαπανηθεισῶν 25 χιλ. δραχμῶν. Ἔχει παλαιὰν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, ἥτις λιτανεύεται κατ’ ἔτος τῇ 2 Ἰουλίου κατὰ τὴν ἑορτὴν τῆς καταθέσεως τῆς τιμίας Ζώνης τῆς Υ. Θ. Τῆς λιτανείας καὶ πανηγύρεως μετέχει και ἡ πόλις. Παράκειται πλησιέστατα τῷ ἀρχαίῳ ναῷ του ἁγ. Νικολάου. Ἡ δὲ γειτνίασις αὕτη τῶν δύο ναῶν, σχεδὸν προσκεκολλημένων, ἐξηγείται ἐκ τῆς ἀρχῆς αὐτῆς καὶ ἱδρύσεως τοῦ ἑτέρου τούτου ναοῦ. Διότι κατὰ τὴν βεβαίαν ἱστορικὴν παράδοσιν ἁλιεύς τις, τοὔνομα Ἀρταβάνης, ἀδελφὸς καὶ ἐνορίτης τοῦ ἁγ. Νικολάου, ἁλιεύων ποτὲ περὶ τὰς ἀρχὰς τῆς παρελθούσης ἑκατονταετηρίδος, συνέλαβεν ἐν τῷ δικτύῳ του μετὰ τῶν ἰχθύων καὶ μίαν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, τις οἶδε πῶς ριφθεῖσαν ἐν τῇ θαλάσσῃ. Ταύτην εὐλαβῶς ἔφερε κατ΄ ἀρχὰς εἰς τὸν ναὸν, ἔπειτα ἐτοποθέτησε πλησιέστατα αὐτοῦ, κτίσας προσκύνημα μικρόν. Το προσκύνημα τοῦτο μετεβλήθη μετ΄ ὀλίγον εἰς ναΐσκον, μετόχιον παρεκκλήσιον τοῦ ναοῦ τοῦ ἁγ. Νικολάου, και τέλος τὸ θυγάτριον ἐμεγαλύνθη καὶ ἐμεγεθύνθη ὡς τοῦτο και ἡ τὴν 2 Ἰουλίου λιτανευομένη εἰκὼν τῆς Θεοτόκου, τὴν ἡμέραν ἐκείνην μετακομίζεται εἰς τὸν ναὸν τοῦ ἁγ. Νικολάου, ὁποθεν μετὰ ὀκταήμερον μεταφέρεται πάλιν εἰς τὸν οὶκεῖον τόπον τοῦ ναοῦ τῶν Βλαχερνῶν. Τῷ 1819 εἴχεν Ἀδελφότητα ἐξ 70 ἰκογενειῶν· καὶ μετὰ δεκαετίαν δὲ τῷ 1829 ἡ Ἀδελφότης δὲν ἦτο πολυάριθμος.» (Βλ. υποσ. 3).
*Υποσημείωση 1.: Οι Φυλακές που κτίστηκαν στην θέση του ναού του Σωτήρος στο Βουνό εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να λειτουργούν. Το όμορφο κτίριο του παλιού Νοσοκομείου δίπλα από τις Φυλακές σήμερα στεγάζει το Τρίτο και Τέταρτο Γυμνάσιο Κέρκυρας.
*Υποσημείωση 2.: ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Κ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ἰστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κέρκυρας ἀπὸ τῆς Συστάσεως Αὐτὴς καὶ Μέχρι τοῦ Νῦν. Έκδοση Χρωμοτυπολιθογραφείου Αδελ. Γ. Ασπιώτη: Κέρκυρα, 1920, σελ. 213 επ. (Ο συγγραφέας, σύμφωνα με τον τίτλο του βιβλίου αυτού, ήταν Διδάκτωρ της Θεολογίας και Φιλολογίας και Καθηγητής).
*Υποσημείωση 3.: ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Κ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ό.π., σελ. 215 επ.
