Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΓΑΡΙΤΣΑΣ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

_____Τα προάστια της Γαρίτσας και του Ανεμομύλου και οι πιο γνωστοί από τους ιερούς ναούς τους, όπως καταγράφονται σε παλαιό χάρτη της Κέρκυρας από την εποχή της ενετοκρατίας (περίπου 1716).
_____Δεξιά από τους ιερούς ναούς Υ.Θ. Βλαχερνών και αγίου Νικολάου των Ξένων φαίνεται στον χάρτη ότι περνούσε κανάλι το οποίο πιθανόν ένωνε τον όρμο της Γαρίτσας με τον αρχαίο Yλλαϊκό Λιμένα (σημερινή λιμνιθάλασσα Χαλικιόπουλου). Κοντά στον άγιο Νικόλαο αποτυπώνεται και μικρή γέφυρα που περνούσε πάνω από το κανάλι αυτό.

Η Γαρίτσα και ο Ανεμόμυλος και οι ίδιοι ιεροί ναοί τους σήμερα, σε φωτογραφία από δορυφόρο από το Google Earth.

_____Η περιοχή της Γαρίτσας αποτελεί σημαντικό αρχαιολογικό χώρο, στον οποίο βρέθηκαν και βρίσκονται κατά τις ανασκαφές σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Παρακάτω βλέπετε τον χάρτη της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας, στο πάνω μέρος του οποίου αποτυπώνεται και η ευρύτερη περιοχή της Γαρίτσας και του Ανεμομύλου.

ΤΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1675

Παρακάτω παρατίθεται το από 11/7/1675 διάταγμα του Ενετού Προβλεπτή Θαλάσσης Antonio Priuli, με το οποίο θεσπίστηκε η λιτάνευση της ιεράς Εικόνας της Υπεραγίας Θεοτόκου στο προάστιο της Γαρίτσας. Πρόκειται για ακριβές αντίγραφο εκ του πρωτοτύπου εξαχθέν εκ του Ιστορικού Αρχείου Κερκύρας το 1936.
Ακολουθεί η μετάφραση του ανωτέρω εγγράφου, ποιηθείσα επίσης το 1936 παρά του τότε Εφημερίου της Υ.Θ. Βλαχερνών, Στεφάνου Κρητικού.
Το ανωτέρω κείμενο της μεταφράσεως έχει ως εξής:

_____Ἐν Κερκύρᾳ τῇ 11 Ιουλίου 1675 ἕ.ν.
_____Ὁ Ἐκλαμπρώτατος καὶ Ἐξοχώτατος Γενικός Προβλεπτής Θαλάσσης Ἐδρεύων κλπ.
_____Ἀκούσας ἀφ’ ἑνὸς τοὺς ἐντιμοτάτους κ.κ. Συνδίκους τῆς Περιβλέπτου ταύτης Κοινότητος, καὶ ἀφ’ έτερου τοὺς κ. κ. Σπυρίδωνα και Ἰάκωβον ἀδελφούς Μπαρμπάτη, αἰτουμένους ὅπως λιτανεύσωσιν ἐν τῷ προαστείῳ τῆς Γαρίτσης τὴν εἰκόνα της Υας Θου ἐπονομαζομένης Βλαχέραινας, εἰς ἐκτέλεσιν εὐχῆς καὶ ἀνταπόδοσιν χάριτος διὰ τὴν ἀπὸ τοῦ λοιμοῦ ἀπαλλαγὴν τῶν κατοί­κων.
_____Ἡ Α.Ε. ἀποφαίνεται ὅπως χορηγηθῇ ἡ αἰτουμένη ἄδεια πρὸς τέλεσιν τῆς ὡς ἄνω λιτανείας, ὑπὸ τὸν ὅρον νὰ κληθῇ ὅπως λάβῃ μέρος εἰς αὐτὴν καὶ ὁ Σεβασμιώτατος Πρωτοπαπᾶς, ὡς Ἀρ­χηγὸς τοῦ Ἀνατολικοῦ Δόγματος, με­τὰ τῶν διαφόρων αὐτοῦ ἀξιωματού­χων.
_____Ταῦτα πρὸς ἱκανοποίησιν ἀμφοτέρων τῶν μερῶν.
_____ὑπγ. Ἀντώνιος Πριούλης Προβλεπτής Γενικός Θαλάσσης
_____ὑπγ. Νατάλ Βαλτέρρας, Βοηθός της Α.Ε.

Ἀκριβὴς μετάφρασις τοῦ Ἰταλικοῦ κειμένου.
Ἐν Κερκύρᾳ τῇ 10η Ἰουνίου 1936.
Ὁ Ἐφημέριος Υ.Θ. Βλαχερνῶν Γαρίτσης
Ἱερεὺς Στέφανος Κρητικός

Ο ΝΑΟΣ Υ. ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΒΛΑΧΕΡΝΩΝ ΓΑΡΙΤΣΗΣ

(ΥΠΟ †ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΚΙΑΔΟΠΟΥΛΟΥ)

_____Στις αρχές του 18ου αιώνα, γύρω στα 1708, ένας φτωχός ψαράς Αρταβάνης το επώνυμο από τον πόργο* του Ανεμομύλου της Κέρκυρας είχε ρίξει τα δίχτυα του για ψάρεμα στον ορμίσκο της Γαρίτσας. Όταν σήκωσε τα δίχτυα, ανάμεσα στα ψάρια που σπαρταρούσαν είδε κάτι παράξενο που τον έκανε να σαστίσει. Μαζί με τα ψάρια και τα φύκια είχε ψαρέψει και μια Παναγία. Η θεία μορφή της Θεοτόκου άτρωτη από τον χρόνο και αναλλοίωτη από την αλμύρα του υγρού στοιχείου διατηρούσε ζωηρά τα αρχικά χαρακτηριστικά της. Μόλις ο ψαράς συνήλθε έκαμε ευλαβικά το σταυρό του, σήκωσε την εικόνα, την ασπάστηκε και από καρδιάς ευχαρίστησε την Παρθένα που από όλους τους ψαράδες αξίωσε εκείνον να βγάλει από τον βυθό της θάλασσας τη Χάρη της, χωρίς να λογαριάσει τα πολλά του κρίματα.
_____Σε λίγο ολόκληρο το προάστιο της Γαρίτσας βρισκόταν σε συναγερμό. Σαν αστραπή μαθεύτηκε και στην πόλη κι όλος ο λαός συνάχθηκε στην Γαρίτσα για να πανηγυρίσει το θαύμα το τρανό της ευρέσεως της εικόνας της Παναγίας. Η εικόνα αρχικά τοποθετήθηκε στην Εκκλησία του Αγίου Νικολάου των Ξένων όπου ήταν αδελφός ο Αρταβάνης. Όλος ο θρησκευόμενος λαός της Κέρκυρας επισκέφτηκε τότε την Εκκλησία του Αγίου Νικολάου και απότισε φόρο ευγνωμοσύνης στη θαλασσοδαρμένη Μητέρα του Θεού.
_____Στο ερώτημα πώς βρέθηκε η εικόνα στη θάλασσα είναι δύσκολο να απαντήσουμε. Μονάχα ενδεχόμενο ναυάγιο είναι δυνατόν να δώσει κάποια εξήγηση στην απορία μας. Ακόμη δεν αποκλείεται και η περίπτωση να την έριξε επίτηδες στη θάλασσα κανένας ψαράς που κινδύνευε να πνιγεί από τρικυμία για να γαληνέψει το υγρό στοιχείο και να σωθεί. Και ας μη ξεχνάμε ότι τέτοιες αντιλήψεις επικρατούσαν στα χρόνια που παραπάνω σημειώσαμε. Γιατί αν πιστέψουμε ότι χέρι χριστιανικό επόντισε την εικόνα στην θάλασσα χωρίς λόγο, θα είναι πολύ τολμηρό.
_____Με την ανεύρεση της εικόνας της Θεοτόκου ανακουφίστηκαν αισθητά τα οικονομικά του Ναού που εκείνα τα χρόνια περνούσαν κρίση. Η εικόνα δεν έμεινε πολύ καιρό μέσα στο Ναό. Για να είναι προσιτή στον κόσμο οι Κουμέσιοι** κατασκεύασαν στο προαύλιο της Εκκλησιάς ένα μικρό προσκυνητάρι όπου ετοποθέτησαν την εικόνα. Έτσι οι διερχόμενοι ευσεβείς μαζί με τους ασπασμούς τους άφηναν και τον οβολό τους, και το λαδάκι τους ακόμη, για να μένει άσβεστο το καντηλάκι που έκαιε μπροστά στη Χάρη της.
_____Με τα έσοδα του μικρού προσκυνηταριού οι Κυβερνήτες της Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου πιεζόμενοι από τον Αρταβάνη κατασκεύασαν ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στην Παναγία Βλαχερνών. Η προτίμησή τους στην ονομασία της εκκλησούλας ήταν δικαιολογημένη. Όπως η Βλαχέρενα (Βάλε χέρι Παναγία μου) έσωσε κατ’ επανάληψη τη Βασιλεύουσα από τις επιδρομές των Περσών και των Αβάρων, έτσι και τώρα ή Παναγία έπρεπε να αναλάβει την προστασία του Προαστίου της Πόλεως Κερκύρας από τις επιδρομές των αλλοφύλων, αφού σε κάθε πολεμική επιχείρηση το γραφικό προάστιο πλήρωνε πάντα τα σπασμένα.
_____Αλλά και ένας άλλος λόγος ανάγκασε τούς κτήτορες να αφιερώσουν το ναΐσκο στην Παναγία Βλαχέρενα. Το καλοκαίρι του 1675 είχε ενσκήψει στην Κέρκυρα φοβερός λοιμός (θανατικό). Την αρρώστια μετέδωσαν τα ξένα καράβια που είχαν για αγκυροβόλια τους όρμους των δύο προαστίων Γαρίτσας και Μανδουκίου. Το θανατικό έπληξε, όπως ήταν φυσικό, τα προάστια, όπου οι ναυτικοί έρχονταν σε επαφές και συναλλαγές με τους κατοίκους. Η αρρώστια θέριζε δεκάδες την ήμερα και οι νεκροθάφτες δεν πρόφταναν να θάπτουν τους κτυπημένους από τη φοβερή μάστιγα συνανθρώπους τους. Λίγο ακόμη και ο πληθυσμός των δύο προαστίων θα εξαφανιζόταν.
_____Απελπισμένοι οι Γαριτσιώτες κατέφυγαν στη θρησκεία και με τις προσευχές τους ζητούσαν επίμονα την επέμβαση του Ουρανού. Έτσι την παραμονή της γιορτής της Βλαχέρενας 1 Ιουλίου και ενώ η αρρώστια βρι­σκόταν σε έξαρση, συγκεντρώθηκαν οι ευσεβείς κάτοικοι του όμορφου προαστίου της Γαρίτσας στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου των Ξένων και με ολονύκτιες προσευχές ικέτευ­αν την Παναγία να βάλει το χέρι της και να τους λύτρωση από τη μάστιγα. Εννοείται ότι και οι Μαντουκιώτες στην Παναγία είχαν καταφύγει για βοήθεια, και σ’ Αυτήν είχαν στηρίξει την πάσαν ελπίδα τους.
_____Η Παναγία έκαμε το θαύμα της. Μέσα σε λίγες μέρες ο φοβερός λοι­μός εξαφανίστηκε. Για το εξαίσιο αυ­τό θαύμα της Θεομήτορος ο Προβλε­πτής Θαλάσσης όρισε με θέσπισμά του χρονολογούμενο από 11 Ιουλίου 1675 να λιτανεύεται η εικόνα της Θε­οτόκου από το Ναό του Αγίου Νικο­λάου των Ξένων σ’ ολόκληρο το Προάστιο, να παρακολουθούν δε τη λιτάνευση και οι Αρχές της Πόλεως. Και η εικόνα αυτή που μέχρι σήμερα λι­τανεύεται δεν άλλη από την Δημοσιάνα, του Προαστίου.
_____Κάθε τόπος εκείνα τα χρόνια εί­χε και την Παναγία Δημοσιάνα του, που λιτάνευε. Η εικόνα αυτή έχει πάντα δύο όψεις. Από τη μία μεριά εικονίζεται η Παναγία και από την άλλη ο Άγιος που τιμάται ο ναός που ανήκει. Μπροστά λοιπόν σ’ αυτή την εικόνα γονάτισαν οι χριστιανοί της Γαρίτσας εκείνη τη νύχτα και απηύθυναν τις προσευχές τους, αυτήν έβρεξαν με τα καυτά τους δά­κρυα, σ’ αυτήν εκρέμασαν τα χρυσα­φικά τους και μπροστά σ’ αυτήν έκαψαν τα κεράκια τους. Γι’ αυτό και πα­λαιότερα τη θαυματουργό εικόνα, με­τά τη λιτανεία που τελείται στις 2 Ι­ουλίου, την επήγαιναν στο Ναό του Αγίου Νικολάου, όπου γίνονταν οι παρακλήσεις και ύστερα από 8 μέρες την μετακόμιζαν στην Εκκλησία της Βλαχέρενας.
_____Τώρα στα δύο παρεκκλήσια του Αγίου Νικολάου (Άγιοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος και Άγιος Αθα­νάσιος) προστέθηκε ακόμη ένα, η Βλαχέρενα. Με το πέρασμα όμως του χρόνου την πίστη των Κερκυραίων είχαν παγώσει τα υλιστικά συνθήματα της Γαλλικής Επαναστάσεως και η άμβλυνση αυτή της πίστεως είχε για τους ναούς οικονομικές επιπτώσεις. Έτσι ο κεντρικός ναός του Αγίου Νικολά­ου των Ξένων αδυνατούσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του σχετικά με την συντήρηση και λειτουργία των τριών μετοχίων του με αποτέλε­σμα τα παρεκκλήσια αυτά να υφίστανται ανυπεράσπιστα του χρόνου την αμείλικτη φθορά.
_____Στης αρχή οι κτήτορες του ναΐσκου της Βλαχέρενας απετέλεσαν τον πυρήνα της πρώτης αδελφότητος με τη διαφορά ότι η αδελφότητα αυτή δεν ασκούσε καμμιά διοίκηση, αφού την κηδεμονία του ναού τους είχαν αναλάβει οι κουμέσιοι του κεντρικού ναού. Αργότερα όμως με την πάροδο του χρόνου πολλοί Γαριτσιώτες και άλλοι νεοφερμένοι κάτοικοι του Προαστίου, ευλαβούμενοι τη Χάρη της έ­γιναν δεκτοί στη μικρή αδελφότητα με αποτέλεσμα ο αριθμός των οικογε­νειών να ξεπεράσει εκείνην του καθεδρικού ναού της Γαρίτσας.
_____Ένα έγγραφο που βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Κερκύρας με ημερο­μηνία 11 Σεπτεμβρίου 1816 και με τίτλο «Έλεγχος των Αδελφών της Εκκλη­σίας Υ.Θ. Βλαχέρνας εις το Προάστειον Γαρίτζα» περιλαμβάνει 73 οικογένειες ανάμεσα στις όποιες ξεχωρίζου­με τις οικογένειες Παπαδάτου. Αγγελικοπούλου, Καρύδη, Γαγκάδη, Βραδή, Αρλιώτη, Μερκουρίου, Λούβρου, Σάββα, Στεριώτη, Κόκκαλη, Μουμούρη, Κρητικού, Πρίφτη, Μακρή, Λαζαροπούλου, Τζάκα, Κουρτελέση, Κουλούρη, Βενετσιάνου, Περούλη, Καννονά, Καρδακάρη κ. ά. Εννοείται ότι πολλά από τα επώνυμα αυτά δεν συναντώνται στη Γαρίτσα αλλά ανήκουν σε οικογένειες προερχόμενες από την ύπαιθρο και που είχαν εγκατασταθεί πρόσφατα στο Προάστιο.
_____Ένα άλλο έγγραφο από το αυτό Αρχείο χρονολογούμενο από 7 Αυ­γούστου 1793 μας πληροφορεί για την απελπιστική οικονομική κατάσταση που είχε περιέλθει σ’ αυτά τα χρόνια ο Ναός του Αγίου Νικολάου Γαρίτσας. Πρόκειται για ένα αντίγραφο πρακτικού συναθροίσεως της Αδελφότητος με αριθμό 238. Σ’ αυτή τη συνέλευση των αδελφών που σκοπό είχε την ανάδειξη νέων Κυ­βερνητών του Ναού ο υπεύθυνος της μπάκας (ταμίας) εκλαμπρότατος Βίκτωρας Γαγκάδης βρίσκει την ευ­καιρία να γνωρίσει στους εκλέκτορες αδελφούς το οικονομικό αδιέξοδο που είχε περιέλθει ο ναός του Αγίου Νικολάου στα χρόνια που σημειώσα­με. Ένα απόσπασμα από το πρα­κτικό εκείνο θα μας βεβαιώσει δια του λόγου το αληθές. Το δημοσιεύω όπως ακριβώς είναι γραμμένο.
_____«Τιμηότατοι ἀδελφοί τῇ ἀγίᾳ μο­νῇ ταύτῃ ἐπειδὴ ἡ παροῦσα ἁγία Ἑκκλησία καθὼς εἶναι γνωστὸν τῆς τιμήας ἀδελφότητος ἀπὸ τοῦ χρόνου 1785 διὰ ταῖς ἀκαρπίαις τῶν εἰσοδιμάτων της, καὶ διὰ τὰ ἑστραορδηνάρια ἔξοδα ὅπου ἀναγκαῖος ἔγηναν νὰ μὴν ἐπερίσευσε καμιὰ ποσότητα διὰ νά μετριθῇ ἐμοῦ Βύκτωρος Γκαγκάδη ἐπάνω εἰς τὸ κρίδιτο ταῖς λιτραις 1789: σόλδια 8 ὅπου ἔχω νὰ λάβῳ διὰ ρέστο ἀπὸ τὰ ἰερὰ σοπραρίτζο ὅπου ἔχω κάμει διὰ εὐτρεπησμὸν τῆς Ἐκκλησίας ὡς πε­ριέχει ἡ πάρτε πιασμένη ἀπὸ τού­την τὴν ἀδελφότητα 1788: 30 Ἰου­λίου καὶ μὲ ὅλον ὅπου κατὰ τὴν αὐτὴν πάρτε ἔμελλε τὰ αὐτὰ ἱερὰ νὰ σώζονται εἰς χεῖρας μου ἕως τὴν πλερωμὴν τοῦ κρεδίτου μου, αὐτοθελίτος ἐγὼ διὰ εὐπρέπειαν τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας καὶ τιμὴν τῆς Ἀδελφότητος, τὰ εἶχα δόση τοῦ πρόην Ἐφημερίου, καὶ τοῦ παρόντος διὰ νὰ τὰ βάνουν εἰς τὰς ἐπισήμους ἐωρτάς, τόσον διὰ τὴν παροῦσαν Ἐκκλησίαν ὅσον καὶ εἰς τὸ μετόχιον τῆς Θεοτόκου Βλαχαίρενας καθὼς εἶ­ναι γνωστὸν εἰς ὅλους, διὰ τοῦτο μὴ ἡμπορώντας νὰ ὑποφέρω πλέον, διὰ ἄλλον ἐρχόμενον καιρὸν τὴν πλερομήν μου, ἀποφάσισα νὰ προβάλλω εἰς τὴν τιμίαν ἀδελφότητα τὴν πα­ροῦσαν πάρτε μὲ τὴν ὁποίαν ζητώ νὰ δοθῆ ἡ ἐξουσία τῆς νέας πάγκας ὅτι εῖς πληρωμὴν τοῦ κρεδίτου μου νὰ μοῦ γενῆ ἡ τελεία ἀφρανκατζιὸν εἰς τὰ δύο σολιάτικα ὅπου χρονικός πλερόνω πρὸς τὴν ἰδίαν εκκλησίαν κλπ».
_____Η Οικονομική λοιπόν κρίση που εδοκίμαζε ο Ναός αυτός είχε σαν αποτέλεσμα την πλήρη εγκατάλειψη των μετοχίων. Έτσι για να προλάβουν την κατάρρευση του ναού Βλαχέρενας απεφάσισαν οι αδελφοί να αποσκιρτήσουν από την κεντρική διοίκηση και να αναλάβουν μόνοι τους την ευ­θύνη της διακυβερνήσεως της εκκλη­σίας τους. Πότε έγινε ο χωρισμός δεν μπορούμε με βεβαιότητα να προσδιορίσουμε. Δυνάμεθα όμως να θεωρήσουμε ως έτος ανεξαρτησίας το 1818.
_____Η ενέργεια φυσικά αυτή των α­δελφών της Βλαχέρενας δεν δυσαρέ­στησε την διοικούσα Αδελφότητα, απεναντίας έγινε ευμενώς δεκτή, για­τί απαλλασσόταν ο ναός του αγίου Νικολάου από την ευθύνη της κηδε­μονίας που τον είχε κυριολεκτικά χρεοκοπήσει.
_____Στα 1819 Φεβρουαρίου 14 οι Επί­τροποι του Ναού της Βλαχέρενας συντάσσουν ένα επίσημο συμφωνητι­κό με ισχύν δημοσίου νοταρίου γράμματος, που αφορά τα καθήκοντα του υποψηφίου πρώτον εφημέριον του ναού. Αξίζει να το δημοσιεύσουμε γιατί ανάμεσα στ’ άλλα μαθαίνουμε και για τις συνθήκες του ιερατικού αξιώματος εκείνου του καιρού. Από σεβασμό προς το κείμενο το δημοσιεύουμε όπως ακριβώς είναι γραμμένο.
_____«= 1819 Δεκαυτά Φεβρουαρίου δεκατέσσαρες. Ε.Π. Κορυφούς=».
_____«Διὰ τοῦ παρόντος μερικοῦ Γράμ­ματος ἔχων ἰσχὺν ὡς Δημόσιον Νοταρικόν. Οἱ παρόνταις Κύριοι Σπυρίδων Βίτζος Αναστάσιος Γιωργίτζης καὶ λογιώτατος Θεόδωρος Καρίδης ἀπὸ τὸ προάστειον της Γαρίτζας Ἐπίτροποι τῆς Ἁγίας Μονῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου ἐν Βλαχέρναις εἰς τὸ αὐτὸ προάστειον ἠνωμένοι ἁπὸ ἕνα μέρος, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ὁ μάρτυς παρών εύλαβέστατος ἱερεὺς Σπυρίδων Παλαιοχωρίτης ποτὲ Μαρίνου από χωρίον Ἀναπλάδαις ἐσυμφώνησαν ὅλος δι’ ὅλου, ὡς εἰς τὰ ακόλουθα ἄρθρα.
_____ΑΡΘΡΟΝ ΠΡΩΤΟΝ: Οἱ ἄνω ρυθέντες Ἐπίτροποι δέχονται διὰ ἐφημέριον τῆς αὐτῆς ἁγίας Μονῆς τῶν ἀνωρυθέντα ἱερέαν Παλαιοχωρήτην διὰ ἕναν μόνον ὁλόκληρον χρόνον ὅστι θέλει ἀρχίση ἀπὸ πρώτην Μαρτίου χρόνου τρέχοντος.
_____ΑΡΘΡΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ: Ὁ προλεγόμε­νος ἱερεύς Παλαιοχωρίτης διὰ τὸν και­ρὸν ὅλον ὅπου ἀναγραφή τὸ πρώτον ἄρθρον ὑπόσχεται νά ἱερουργῆ εἰς τὴν αὐτὴν ἅγιαν Μονήν, εἰς κάθε ἀκολουθείαν ὅπου ἡ Ἁγία Ἐκκλησία κελεύη, οὐδεμίαν ἀκολουθίαν ἐξερουμένην.
_____ΑΡΘΡΟΝ ΤΡΙΤΟΝ: Διὰ τὸ ἔργον τοῦ δευτέρου ἄρθρου ὑπόσχεται ὁ αὐτὸς ἱερεὺς μὲ ὅλην τὴν φαμέλιαν του νὰ ἀ­ναχωρήση ἀπὸ τὴν ἄνωθεν πατρίδα του καὶ νὰ ἔλθη να κατοικίση εἰς τὸ ἄνωθεν Προάστειον τῆς Γαρίτζας.
_____ΑΡΘΡΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ: Οἱ ἄνω­θεν ἐπίτροποι ὑπόσχονται νὰ δώσουν οἰκίαν τοῦ αὐτοῦ Ἱερέως καὶ τῆς φα­μέλιας του δι’ ὅλον τὸν ἄνωθεν χρόνον ἕναν, διὰ τὸ ὁποῖον ἔργον αὐτοὶ θέλει ἐνοικιάσουν ἕνα χαμιλόσπιτον ἀναπληρώνοντας οἱ Ἐπίτροποι εἰς τὸν ἐνοίκιον.
_____ΑΡΘΡΟΝ ΠΕΜΠΤΟΝ: Περιπλέον ὑπόσχωνται οἱ αὐτοὶ Ἐπίτροποι νὰ δίδουν τοῦ αὐτοῦ Ἱερέως διὰ μισθὸν τῆς αὐτῆς ἐφημερίας του κάθε μήνας τρεῖς ἀντετζικάδους τάλαρα ἑπτὰ καὶ ἥμιση ἀρχηνώντας νὰ δοθοῦν τὸ αὐτὸ τριμηνιαῖο μίσθωμα ἀπὸ τὴν πρώτη Μαρτίου παρόντος χρόνου καὶ ἔτζι ἀκολούθως ἕως τὸ τέλος τοῦ αὐτοῦ ἑνὸς χρόνου.
_____ΑΡΘΡΟΝ ΕΚΤΟΝ: Εἰς προσθήκην τοῦ αὐτοῦ μισθώματος ἀπαφίνουν τοῦ αὐτοῦ Ἱερέως κάθε λάσο ὅπου ὁ ἐφη­μέριος τῆς αὐτῆς ἁγίας μονῆς νὰ ἡσὶν εἰς δικαίωμα νὰ λαμβάνη καθὼς ἐλάμβαναν οἱ προκάτοχοι ἐφημέριοι, ὅσον καὶ κάθε τυχερὸν ὅπου εἰς τὸ διάστημα τοῦ χρόνου ἤθελεν τύχη εἰς τὴν αυτὴν ἐφημερίαν, ἔξω δὲ ἀπὸ ἀφιέρωσαις ἄν ἀκολουθήσουν γενικῶς τόσον ἀπὸ ἔλαιον, θυμίαμα, κεριὰ, Ἱερὰ σκεύη καὶ ἄλλα τὰ ὁποῖα νὰ δια­μένουν ὅλα τῶν Ἐπιτρόπων, καὶ ἀπὸ αὐτὰ νᾶ μὴ μετέχη ὁ ἄνωθεν ἱερεὺς.
_____ΑΡΘΡΟΝ ΕΒΔΟΜΟΝ: Οἱ αὐτοὶ ἐ­πίτροποι θέλουν ἔχουν ἀπαροίτητον χρέος νά κρατοῦν εὐπρεπισμένην τὴν αὐτήν ἁγίαν μονὴν ἀπὸ κεριὰ, ἔλαιον, θυμίαμα καὶ ἄλλα, χωρὶς ἀπὸ αὐτὰ νὰ ἔχη τὴν φροντίδα ὁ Ἐφημέριος, ὅ­στις μόνον θέλει τὴν ἱερουργεὶ καθὼς ὁμιλεὶ τὸ ἄρθρον δεύτερον.
_____ΑΡΘΡΟΝ ΟΓΔΟΟΝ: Τὰ ὅσο κεριὰ καὶ ἄλλα ταξήματα ὅπου την ἡμέραν τὴς πανηγήρεως τὴς ἰδίας ἁ­γίας μονῆς ἤθελε εὐλαβεῖς χριστιανοὶ προσφέρουν, νὰ μένουν ὅλα τῶν ἐπι­τρόπων, μένοντας μόνον τοῦ ἐφημερί­ου τὰ ὅσα ἄσπρα, ἤτοι μονέδα συνά­ξη στὴν αὐτὴν πανήγυριν, τοῦ ὁποί­ου ἐφημερίου νὰ μνέσκουν καὶ αἱ τόρτζαις (μεγάλες λαμπάδες με τέσσερα κεριά εκάστη) ὅπου εἰς τὰ λείψανα τῶν ἐνοριτών τῆς ἰδίας ἐκκλησίας ἤ­θελε λάχουν.
_____Οὕτως συμφώνως ἔμειναν ἀκουσμέ­νοι καὶ «ὑπόσχονται ἀμφότερα τὰ μέ­ρη νὰ ἐνεργήσουν μ’ ὅλην τὴν ἀκρίβειαν καὶ ζήλον καὶ μὲ εἴδησιν τὴν εὐλάβειαν καὶ τιμὴν ὅπου ἠσὶν τῶν ὑποκειμενόντων καὶ ὅποιος εἰς τὰ αὐ­τὰ μέρη συμφωνούντων λιάζῃ από ἐκείναις ταὶς ὑποσχέσαις ἀναγεγραμμέναις, νὰ μνέσκη ἀνταποκρινόμενος μὲ τὰ ἀγαθά του πρὸς τὸ μέρος ὅπου ἤθελε μείνη ἀδικημένο. Καὶ ἀπὸ τὸ παρὸν γίνονται τρία ἀμφότερα ὑπογεγραμμένα εἰς τὰ μέρη ἤγουν Ἐπι­τρόπους καὶ ἐφημέριος, ὅσον ἀπό δύο μάρτυρες διά τὸν Γεωργέτζη διὰ νὰ προσφέρουν ἕνα πρὸς τὸ Ἀρχεῖον τῆς Θρησκείας διὰ τὴν κύρωσίν του, και τ’ ἄλλα δύο διὰ νὰ βαστᾶ ἔνα τὸ κάθε μέρος.
_____Σπυρίδων Ἱερεὺς Παλαιωχορίτης βεβαιώνω
_____Σπῦρος Βῖτζος βεβαιώνω κλπ».
_____Με την πάροδο του χρόνου τα πράγματα άλλαξαν ριζικά. Τα λόγια του Κυρίου «οἱ πρῶτοι ἔσονται ἔσχατοι καὶ οἱ ἔσχατοι πρῶτοι» βρήκαν την πλήρη εφαρμογή τους στους δύο όμορ­φους ναούς. Η ηλικιωμένη μητέρα παραχωρεί τη θέση της στη νεώτερή της θυγατέρα. Ο κεντρικός ναός του Αγίου Νικολάου των Ξένων, με τα πολλά μετόχια του, από προστάτης και κηδεμόνας γίνεται τώρα προστατευόμενος του ναού της Βλαχέρενας.
_____Η μικρή Αδελφότητα του νεόδμη­του της Παναγίας ναού για να βελτί­ωση όσον γινόταν περισσότερο τα οικονομικά του, μια που ανέλαβε με την συγχώνευση των πατρονάτων του Αγ. Νικολάου και την ευθύνη της συντηρήσεως και λειτουργίας του πάλαι ποτέ καθεδρικού της Γα­ρίτσας ναού, δέχτηκε στους κόλπους της και την συντεχνία των αχθοφόρων της Ξυλείας, που ο αριθμός τους εκείνα τα χρόνια δεν ήταν καθόλου ευκαταφρόνητος. Οι τελευταίοι είχαν πάρει το πράγμα στα ζεστά και με τις γενναίες τους συνδρομές έδωκαν ζωντάνια στο ναό.
_____Παρ’ όλες όμως τις ευσυνείδητες προσπάθειες των Κυβερνητών ο να­ός εξακολουθούσε να παρουσιάζει ελ­λείψεις και λόγω των περιορισμένων του διαστάσεων δεν εκάλυπτε τις θρησκευτικές ανάγκες των τριών τώ­ρα Αδελφοτήτων.
_____Για τη θεραπεία της τελευταίας αυτής ανάγκης, της διευρύνσεως δηλονότι του χώρου, απεφασίστηκε στις αρχές του αιώνος μας η ριζική ανοικοδόμηση του ναού. Επειδή όμως οι προσφορές των Αδελφών δεν επαρ­κούσαν, για την πραγματοποίηση του σχεδίου ήλθαν αρωγοί και όλοι οι Γαριτσιώτες.
_____Το μήκος του ναού, όπως έχει σήμερα ξεπερνάει τα 16 μέτρα, το δε πλάτος του μόλις φθάνει τα 6 μέτ. Ο κατασκευαστής του γύψινου τέμπλου είναι οπωσδήποτε επηρεασμένος από το τέμπλο του ναού του Αγίου Σπυρίδωνος. Πάντως πρόκειται για επιδέ­ξιο τεχνίτη. Ολόκληρη την αγιογράφηση του ναού έκαμε ο γνωστός Κερ­κυραίος αγιογράφος Σαμαρτζής «ἀναλώμασιν» Ανδρέου Σάββα. Είναι όλες ιταλιώτικης τεχνοτροπίας. Οι παλαι­ές εικόνες ή κατεστράφηκαν ή μετεφέρθηκαν στον παραπλήσιο ναό του Αγίου Νικολάου. Από τις φορητές εικόνες που κοσμούν τους εσωτερι­κούς τοίχους ορισμένες εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη, αν και δεν φαίνεται να έχουν μεγάλη αρχαιολογική αξία.
_____Η Παναγία που λιτανεύεται κάθε 2 Ιουλίου και στην όποια τιμάται ο Ναός δεν είναι άλλη από τη Δημοσιάνα του γραφικού Προαστίου και ανήκε στον ναό του Αγίου Νικολάου, γι’ αυτό και στην οπίσθια όψη της εί­ναι ζωγραφισμένη η εικόνα του επι­σκόπου των Μυρέων. Η θαυματουρ­γή αυτή εικόνα είναι τοποθετημένη στο δεξιό μέρος του Ιερού και έχει διαστάσεις 1X0,70 φέρει δε ασημένια κακότεχνη επένδυση, η οποία έγινε με έξοδα κάποιου προφανώς ενορί­τη Βίτσου.
_____Η ιερά αυτή εικόνα την ημέρα της εορτής τοποθετείται σε θρόνο και λιτανεύεται επισήμως, παραμένει δε στο κέντρον του ναού ένα ολόκληρο οκταήμερο όπου, με μικρή τελετή φυ­λάσσεται στη θέση της.
_____Μια όμως και μιλήσαμε για τη λι­τανεία της 2 Ιουλίου αξίζει να δημοσιεύσουμε το Ενετικό διάταγμα που την καθιέρωσε:

_____Ἐν Κερκύρᾳ τῇ 11 Ιουλίου 1675
_____Ὁ Ἐκλαμπρώτατος καὶ Ἐξοχώτατος Γενικός Προβλεπτής Θαλάσσης κλπ.
_____Ἀκούσας ἀφ’ ἑνὸς τοὺς ἐντιμωτάτους κ.κ. Συνδίκους τῆς περιβλέπτου ταύτης Κοινότητος καὶ ἀφ’ έτερου κ. κ. Σπυρίδωνα και Ἰάκωβον ἀδελφούς Μπαρμπάτη αἰτουμένους ὅπως λιτανεύσωσιν ἐν τῷ προαστείῳ τῆς Γαρίτσας τὴν Εἰκόνα της Υ. Θ. ἐπωνομαζομένης Βλαχέραινας, εἰς ἐκτέλεσιν εὐχῆς καὶ ἀνταπόδοσιν χάριτος διὰ τὴν ἀπὸ λοιμοῦ ἀπαλλαγὴν τῶν κατοί­κων.
_____Ἡ Α.Ε. ἀποφαίνεται ὅπως δοθῆ ἡ αἰτουμένη ἄδεια πρὸς τέλεσιν τῆς ὡς ἄνω λιτανείας, ὑπὸ τὸν ὅρον νὰ κληθῆ ὅπως λάβη μέρος εἰς αυτὴν καὶ ὁ Σεβασμιώτατος Πρωτοπαπᾶς ὡς ἀρ­χηγὸς τοῦ Ἀνατολικοῦ δόγματος με­τὰ τῶν διαφόρων αὐτοῦ ἀξιωματού­χων. Καὶ ταῦτα πρὸς ἱκανοποίησιν ἀμφοτέρων τῶν μερῶν.
_____Ἀντώνιος Περιούλης Γεν. Προβλεπτής Θαλάσσης
_____Νατάλ Βαλτέριος Βοηθός της Α.Ε.
(Μετάφρασις εκ του Ιταλικού)

*(σημ.: πόργος=προάστιο - από την ιταλική λέξη borgo)
**(σημ.: κουμέσιοι ή κουμέσοι: επίτροποι - από την ιταλική λέξη commesso. Οι ναοί διοικούνταν από ομάδα εκλεγμένων ατόμων που ονομάζονταν "κουμέσοι".)

(Για την ιστορία ολόκληρης της Εκκλησίας της Κέρκυρας βλέπετε ενδεικτικώς το σχετικό άρθρο στην ιστοσελίδα της Ι. Μητροπόλεως Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων.)

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ


(Αποσπάσματα από το βιβλίο του ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Κ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ἰστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κέρκυρας ἀπὸ τῆς Συστάσεως Αὐτὴς καὶ Μέχρι τοῦ Νῦν. Έκδοση Χρωμοτυπολιθογραφείου Αδελ. Γ. Ασπιώτη: Κέρκυρα, 1920.)

«ΝΑΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΑΣΤΕΙΟΥ ΓΑΡΙΤΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΩΝ ΑΥΤΗΣ ΚΑΡΔΑΚΙΟΥ, ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΥ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΝ.

_____Τριάκοντα ἀναφέρονται έν τοῖς παλαιοτέροις καταλόγοις, ὧν δέκα δὲν σώζον­ται πλέον, οἱ εἴκοσι δὲ ὑφίστανται. Οἱ ἑξῆς:
_____1). Ναὸς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ.
_____Ὁ ναὸς τοῦ Σωτῆρος ἔκειτο ἐν τῷ ὁμωνύμῳ λόφῳ, καὶ Γρηγοροβοῦνι λε­γομένῳ, ἐκεῖ ὅπου ἵδρυνται αἱ Φυλακαὶ καὶ τὸ Δ. Νοσοκομεῖον (Βλ. υποσ. 1). Κατεδαφισθεὶς δὲ ὑπὸ τῶν Ἄγγλων χάριν τῆς οἰκοδομῆς τῶν δημοσίων Φυλακῶν, συνηνώθη μετὰ τοῦ ἐν ἀρχῇ τῆς Γαρίτσης ἁγ. Νικολάου τῶν Ξένων, μετακομισθέντων πάντων τῶν ἐ­κείνου κινητῶν εἰς τοῦτον καὶ ἑνωθέντων τῶν κτημάτων ἀμφοτέρων τῶν ναῶν, ἔκτοτε δὲ ὁ κοινὸς ναὸς ὀνομάζεται «τοῦ Σωτῆρος καὶ τοῦ ἁγ. Νικολάου». Ὁ τοῦ ἁγ. Νικολάου τῶν Ξένων εἶναι ναὸς τριακοσίων ἐτῶν περίπου· διότι ὑφίστατο κατὰ τὴν ἐν ἔτει 1716 πολιορκίαν τῆς Κερκύρας ὑπὸ τῶν Τούρκων. Ἔτι καὶ νῦν σώ­ζεται ἡ εἰκὼν τοῦ Ἰ. Χριστοῦ τῆς Ὡραίας Πύλης, φέρουσα διαμπερῆ ὀπὴν προελθοῦσαν ἐκ Τουρκικοῦ πυροβόλου ὅπλου, ἡ σφαῖρα τοῦ ὁποίου διαπεράσασα τὴν Πύλην ἐνεσφηνώθη εἰς τὸ ἀπέναντι αὐτῆς κουβούκλιον τῆς ἁγ. Τραπέζης, ὡς καὶ νῦν ἐνδείκνυ­ται. Ἐλέγετο ὁ ἅγ. Νικόλαος τῶν Ξένων, διότι ἐκεῖ συνέστησαν ἐνορίαν οἱ ἐκ τῆς ἀπέ­ναντι τῆς Κερκύρας Ἠπείρου ἐρχόμενοι πρόσφυγες, καταδιωκόμενοι, καὶ μάλιστα Σουλιώται καὶ Πάργιοι ἐπὶ τουρκοκρατίας. Οἱ τοῖχοι τοῦ ναοῦ είχον καὶ εἰκόνας ἐφ’ ὑγροῦ (a fresco), ὡς δεικνύουσι μέρη τινῶν, ἀφ’ ὧν ἔπεσαν αἱ καλύπτουσαι αὐτοῦς ἄσβεστοι καὶ τὰ χώματα. Τίς οἶδε τίνος ἀξίας ἦσαν αὗται. Ἡ εἰκῶν τοῦ Παντοκράτορος καὶ ἄλλαι εἰσὶν ἔργα τοῦ γνωστοῦ ζωγράφου Γεώργ. Χρυσολωρᾶ (ἀρχαὶ τοῦ ΙΗ΄. αἰῶνος). Ἔχει δὲ ὁ ναὸς καὶ πολύτιμα ἄμφια ἀπὸ τριῶν αἰώνων περίπου, ἄριστα διατηρούμενα. Σήμερον ὁ ναὸς εἶναι εἰς παρακμήν. Ἐκ δε τῶν παλαιῶν εἰκόνων τοῦ ναοῦ, μία μόνη σώζεται, ἐκτὸς τῆς τῆς Ὡ. Πύλης.» (Βλ. υποσ. 2).

...

_____«9) Υ.Θ. τῶν Βλαχερνῶν.
_____Ὁ πρῶτoς τῇ τἀξει σήμερον τῶν ναῶν τῆς Γαρίτσης· εἶναι ἵδρυμα ὄχι πολὺ παλαιὸν τῆς συνεργατικῆς Ἀδελφότητος τῶν ἀχθοφόρων, ἰδίως τῆς ξυλικῆς, ἔχων ἐνορίτας, ἀλλὰ πάντη ἀκτήμων. Κατὰ τὰ τελευταῖα ταῦτα ἔτη ἔχων ἀνάγκην ἐπισκευῶν, διὰ συνεισφορᾶς τῶν γαριτσιωτῶν ἀνεκαινίσθη σχεδὸν ἐξ ὁλοκλήρου δαπανηθεισῶν 25 χιλ. δραχμῶν. Ἔχει παλαιὰν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, ἥτις λιτανεύεται κατ’ ἔτος τῇ 2 Ἰουλίου κατὰ τὴν ἑορτὴν τῆς καταθέσεως τῆς τιμίας Ζώνης τῆς Υ. Θ. Τῆς λιτανείας καὶ πανηγύρεως μετέχει και ἡ πόλις. Παράκειται πλησιέστατα τῷ ἀρχαίῳ ναῷ του ἁγ. Νικολάου. Ἡ δὲ γειτνίασις αὕτη τῶν δύο ναῶν, σχεδὸν προσκεκολλημένων, ἐξηγείται ἐκ τῆς ἀρχῆς αὐτῆς καὶ ἱδρύσεως τοῦ ἑτέρου τούτου ναοῦ. Διότι κατὰ τὴν βεβαίαν ἱστορικὴν παράδοσιν ἁλιεύς τις, τοὔνομα Ἀρταβάνης, ἀδελφὸς καὶ ἐνορίτης τοῦ ἁγ. Νικολάου, ἁλιεύων ποτὲ περὶ τὰς ἀρχὰς τῆς παρελθούσης ἑκατονταετηρίδος, συνέλαβεν ἐν τῷ δικτύῳ του μετὰ τῶν ἰχθύων καὶ μίαν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, τις οἶδε πῶς ριφθεῖσαν ἐν τῇ θαλάσσῃ. Ταύτην εὐλαβῶς ἔφερε κατ΄ ἀρχὰς εἰς τὸν ναὸν, ἔπειτα ἐτοποθέτησε πλησιέστατα αὐτοῦ, κτίσας προσκύνημα μικρόν. Το προσκύνημα τοῦτο μετεβλήθη μετ΄ ὀλίγον εἰς ναΐσκον, μετόχιον παρεκκλήσιον τοῦ ναοῦ τοῦ ἁγ. Νικολάου, και τέλος τὸ θυγάτριον ἐμεγαλύνθη καὶ ἐμεγεθύνθη ὡς τοῦτο και ἡ τὴν 2 Ἰουλίου λιτανευομένη εἰκὼν τῆς Θεοτόκου, τὴν ἡμέραν ἐκείνην μετακομίζεται εἰς τὸν ναὸν τοῦ ἁγ. Νικολάου, ὁποθεν μετὰ ὀκταήμερον μεταφέρεται πάλιν εἰς τὸν οὶκεῖον τόπον τοῦ ναοῦ τῶν Βλαχερνῶν. Τῷ 1819 εἴχεν Ἀδελφότητα ἐξ 70 ἰκογενειῶν· καὶ μετὰ δεκαετίαν δὲ τῷ 1829 ἡ Ἀδελφότης δὲν ἦτο πολυάριθμος.» (Βλ. υποσ. 3).

*Υποσημείωση 1.: Οι Φυλακές που κτίστηκαν στην θέση του ναού του Σωτήρος στο Βουνό εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να λειτουργούν. Το όμορφο κτίριο του παλιού Νοσοκομείου δίπλα από τις Φυλακές σήμερα στεγάζει το Τρίτο και Τέταρτο Γυμνάσιο Κέρκυρας.

*Υποσημείωση 2.: ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Κ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ἰστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κέρκυρας ἀπὸ τῆς Συστάσεως Αὐτὴς καὶ Μέχρι τοῦ Νῦν. Έκδοση Χρωμοτυπολιθογραφείου Αδελ. Γ. Ασπιώτη: Κέρκυρα, 1920, σελ. 213 επ. (Ο συγγραφέας, σύμφωνα με τον τίτλο του βιβλίου αυτού, ήταν Διδάκτωρ της Θεολογίας και Φιλολογίας και Καθηγητής).

*Υποσημείωση 3.: ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Κ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ό.π., σελ. 215 επ.